Avrupa’da Türk İzi Oryantalizm ve “Turquerie”

Avrupalı için “Türk”, yüzyıllar boyunca hem korkunun hem de hayranlığın adıydı. Savaş meydanlarında kudretin, saraylarda gizemin, sahnelerde egzotizmin simgesi hâline gelen bu imge, Batı kültürünün derinliklerine işlemiş bir oryantalist hayal ürünüydü. Prof. Zeki Tez, bu kapsamlı çalışmasında, Avrupa’nın zihninde şekillenen “Türk” tasavvurunun izini sürüyor. 16. yüzyılın seyyah gravürlerinden 18. yüzyıl operalarına, ressamların fırçalarından modanın da “Turquerie” akımına, Pierre Loti’nin romantik İstanbul betimlerinden Gérôme’un tuvallerine kadar uzanan geniş bir kültürel coğrafya sunuyor. Kitap, oryantalizmin estetik, politik ve kültürel boyutlarını, Türk imgesinin Avrupa sanatında, müziğinde, sahne dünyasında ve gündelik yaşamında nasıl yer ettiğini titizlikle inceleyerek görünür kılıyor. Osman Hamdi Bey’in Batılı biçemlerle kurduğu diyalogdan Avrupa’daki Türk modasına, harem temsillerinden otomaton saat figürlerine kadar her örnek, kültürler arası karşılaşmanın farklı bir yüzünü yansıtıyor. Avrupa’da Türk İzi, yalnızca bir merakın ya da egzotik düşlerin tarihi değil; aynı zamanda oryantalist bakışın, Avrupa’nın kendi kimliğini tanımlarken “Türk”ü nasıl bir ayna olarak kullandığının da hikâyesini anlatıyor. Zeki Tez, sanat tarihinden felsefeye, edebiyattan modaya uzanan zengin bir arşiv taramasıyla, Batı’nın gözünde şekillenen Türk imgesini çözümleyerek okura yeni bir bakış açısı sunuyor. Hem romantize edilen hem de “öteki” olarak konumlanan Türk imgesinin Avrupa kültüründeki yerini anlamak isteyenler için, bu çalışma benzersiz bir kaynak niteliğinde.